1100 – 753 πκχ.
Αμφορέας του Διπύλου, 760-750 πKΧ, αγγειογράφος του Διπύλου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα.
Περιεχόμενα
5.1 Η κάθοδος των Δωριέων
5.2 Οι Ίωνες στην Αττική
5.3 Κόδρος ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας
5.4 Οι Νεο-Πελασγοί
5.5 Πόλη-κράτος
5.6 Ο 8ος αιώνας
5.7 Γεωμετρική κεραμική
5.8 Ηγεμόνες της Αθήνας
5.1 Η κάθοδος των Δωριέων
1. Η κάθοδο των Δωριέων. 2. Αγγείο των Πολεμιστών» απεικόνιση μαχίμων της Υστερομυκηναϊκής περιόδου, περί το 1200 πκχ., από οικία των Μυκηνών.
Τον 12ο αι. πκχ. ένα ελληνικό φύλο, οι Δωριείς, κατέβηκαν στην Πελοπόννησο και στην Κεντρική Ελλάδα και κατέλυσαν τον Μυκηναϊκό πολιτισμό, καθώς διέθεταν όπλα από σίδηρο, που ήταν ανώτερα από τα χάλκινα των Μυκηναίων.
Η κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου σήμανε την αρχή μιας περιόδου αβεβαιότητας και αλλαγών σε όλο τον ηπειρωτικό ελλαδικό κόσμο, «Σκοτεινοί Αιώνες» (1.150/1.100 – 900 πκχ.). Πολλές δεξιότητες φαίνεται ότι χάθηκαν, ανάμεσά τους η γραφή, η ζωγραφική, η λιθοτεχνία και η μνημειακή αρχιτεκτονική, ενώ σημειώθηκαν ριζικές αλλαγές και στον τομέα των ταφικών εθίμων με την εμφάνιση της καύσης των νεκρών.
Οι επιδρομές των Δωριέων όμως δεν κατάστρεψαν την Αθήνα ούτε υποδούλωσαν τους κατοίκους της. Μέσα σε αυτή την καταστροφή η Αθήνα, μία μικρή μυκηναϊκή πόλη, έγινε η πιο σημαντική πόλη στην Ελλάδα και κάτι σαν καταφύγιο για τους Μυκηναίους.
Μία ομάδα Αχαιών από την Πελοπόννησο διωγμένοι από τους Δωριείς έφθασαν στην Αθήνα ως πρόσφυγες. Ο αρχηγός τους Μέλανθος (1126 – 1089 πκχ.) διακρίθηκε στις μάχες κατά των Θηβαίων του Ξάνθου που πίεζαν την Αττική και μετά την απόκρουση των εισβολέων κατάφερε να ανατρέψει τον Θυμοίτη, τον τελευταίο βασιλιά της δυναστείας των Ερεχθειδών, και να ανέβει στον θρόνο της Αθήνας.
5.2 Οι Ίωνες στην Αττική
1. Αναπαράσταση τελετής καθαγίασης ερμαϊκής στήλης, Fyodor Bronnikov, 19ος αι. κχ. 2. Αναπαράσταση τελετής εορτασμού στον ανατέλοντα ήλιο, Fyodor Bronnikov, 19ος αι. κχ.
Οι Αθηναίοι, που φυλετικά ήταν Ιωνες, υπερηφανεύοντο καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας ότι ήταν αυτόχθονες και σύμφωνα με το μύθο ότι είχαν «φυτρώσει» από την γη της Αθήνας και ότι δεν ήταν επήλυδες, δηλαδή δεν είχαν έρθει στην Αθήνα από κάποιο άλλο μέρος.
Οι Ίωνες την εποχή του Χαλκού ήταν εξαπλωμένοι μεταξύ Εύβοιας, Αττικής και βορειοανατολικής Πελοποννήσου, με την κάθοδο των Δωριέων αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μεγάλο μέρος των περιοχών στις οποίες ζούσαν και ένα μέρος αυτών περιορίσθηκε στην Αττική ενώ ένα άλλο εγκαταστάθηκε στα νησιά του Αιγαίου και στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας.
Οι Ίωνες που ήρθαν στην Αττική, εγκαταστάθηκαν σχετικά ειρηνικά και συγχωνεύθηκαν με τους προηγούμενους κάτοικους τους Πελασγούς.
Κατάλοιπα της γλώσσας αυτών των παλιών μη ελληνόφωνων κατοίκων υπάρχουν σε πολλά τοπωνύμια της Αττικής. Τα ονόματα Κηφισσός, Ιλισσός, Λυκαβηττός, Αρδηττός και Υμηττός με την κατάληξη «-ττος», ή «-σσος» είναι προελληνικής προέλευσης, καθώς επίσης και το ίδιο το όνομα της πόλης (Αθήναι, προφορά «at-heh-nye») είναι μη ελληνικής ετυμολογίας.
Στην Αττική σταδιακά διαμορφώθηκε μία ξεχωριστή διάλεκτος της ιωνικής, η αττική διάλεκτος που έγινε η γλώσσα των γραμμάτων και των τεχνών στην αρχαιότητα.
5.3 Κόδρος ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας
1. Κόδρος, ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας, ερυθρόμορφο αττικό κύπελλο, από Μπολόνια. 2. Οικία αριστοκρτών.
Ο Κόδρος (1089 – 1068 πκχ.) διαδέχθηκε τον πατέρα του Μέλανθο, βασιλεύοντας σχεδόν επί είκοσι ένα χρόνια. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Κόδρου, μια ισχυρή Δωρική δύναμη από την Κόρινθο υπό τον Αλήτη και το Άργος υπό τον Αλθαιμένη, εισέβαλλε στην Αττική. Στην μάχη που ακολούθησε ο Κόρδος έχασε την ζωή του μαχόμενος ηρωικά. Οι Δωριείς τελικά εκδιώχθηκαν μετά την παρέμβαση των νεοαφιχθέντων Ιώνων.
Κατά την περίοδο 10ος – 8ος αι. πκχ. υπήρχε μία διαρκής αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας, ενώ η αριστοκρατική τάξη κατείχε τα ηνία της πόλης. Την εποχή αυτή άρχισαν να συντελούνται θεμελιώδεις πολιτικές και πολιτειακές αλλαγές, οι οποίες επηρέασαν ριζικά την πορεία της Αθήνας στους αιώνες που ακολούθησαν.
Το έτος 1068 πκχ. μετά τον θάνατο του Κόδρου καταργήθηκε η βασιλεία και οι βασιλείς ονομάσθηκαν «ισόβιοι άρχοντες». Ο γιος και διάδοχος του Κόδρου, Μέδων έφερε τον τίτλο του «άρχοντα». Μετά τον Μέδονα, ακολούθησαν δώδεκα ισόβιοι άρχοντες: Άκαστος, Άρχιππος, Θέρσιππος, Φορβάς, Μεγακλής, Διόγνετος, Φερεκλής, Αρίφρων, Θεσπιέος, Αγαμήστωρ, Αισχύλος και Αλκμέων.
Στον δεύτερο χρόνο της θητείας του Αλκμέωνα (752 πκχ.), οι ισόβιοι άρχοντες, υπό την πίεση της αριστοκρατίας των γαιοκτημόνων, αντικαταστάθηκαν από αιρετούς άρχοντες με θητεία δέκα ετών ο κάθε ένας.
5.4 Οι Νεο-Πελασγοί
1. Χάρτης της Θεσσαλίας. 2. Αποικίες Αθηναίων στο βόρειο Αιγαίο.
Τον 10ο αι. πκχ. εγκαταστάθηκαν στην Αττική οι Νεο-Πελασγοί εκδιωχθέντες από την Πελασγιώτιδα της Θεσσαλίας. Ήρθαν μέσω θαλάσσης και πρώτα κατέλαβαν τον Πειραιά και το Φάληρο και μετά την Αθήνα που την τείχισαν με τα λεγόμενα «Πελασγικά Τείχη».
Η μυθολογική φιλία Θησέως και Πειρίθοου είναι μυθολογική μετάπλαση της συμμαχίας μεταξύ των Πελασγών που αντιπροσωπεύοντο από τον Πειρίθοο και των Ιώνων που εκπροσωπεύοντο από τον Θησέα.
Επίσης, οι περιπέτειες των δύο ηρώων στην Θεσσαλία είναι οι αναμνήσεις των Νεο-Πελασγών της Αττικής από την παλαιά διαμονή τους στην χαμένη πατρίδα τους.
Η ονομασία «Πειραι-εύς» είναι παραφθορά της ονομασίας «Φεραί» της πόλης της Πελασγιώτιδας και ενδεικτικό του ονόματός με το οποίο αυτοαποκαλούντο.
Η ταχεία ανάπτυξή τους, τους ώθησε σε δημιουργία ισχυρού στόλου και ανάπτυξη αποικιών στο Βόρειο Αιγαίο και τον Ελλήσποντο.
Έτσι, κατέλαβαν την Ίμβρο, την Σαμοθράκη και την Λήμνο ενώ στη Μυσιακή ακτή της Προποντίδας ίδρυσαν τις αποικίες Πλακία και Σκυλάκη (πλησίον της Κυζίκου).
Η κυριαρχία των Πελασγών στην Αττική διάρκεσε περισσότερο από δύο αιώνες. Τελικά οι Ίωνες κατέλαβαν την Αθήνα και στις αρχές του 8ου αιώνα κατέλαβαν και τον Πειραιά και το Φάληρο αναγκάζοντας τους Πελασγούς να καταφύγουν στις αποικίες που είχαν δημιουργήσει στο Βόρειο Αιγαίο και κυρίως στην Λήμνο.
Έτσι εξηγούνται και οι αξιώσεις των Αθηναίων της Αρχαϊκής Εποχής στην Λήμνο την Ίμβρο και τον Ελλήσποντο, εφόσον ως νέοι κυρίαρχοι του Πειραιά κληρονόμησαν και τις κτήσεις του.
5.5 Πόλη-κράτος
1. Τυπική πόλη-κράτος, η Ακρόπολη και οι κατοικίες περικυκλωμένες από το τείχος και περιτριγυρισμένη από αγρούς. 2. Η πόλη της Αθήνας την Γεωμετρική Εποχή.
Μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού κατά τους «Σκοτεινούς χρόνους» (1050 – 900 πκχ.) υπήρξε μια μεγάλη ρήξη με το μυκηναϊκό παρελθόν, με ερήμωση των αστικών κέντρων και κατάλυση των πολιτικών και οικονομικών δομών του ανακτορικού συστήματος. Η Αθήνα την εποχή εκείνη ξέφυγε την δημογραφική συρρίκνωση και την ερήμωση.
Oι κοινωνίες ανάπτυξαν ένα νέο ιεραρχικό σύστημα, πιθανώς από τα μέσα του 11ου αι. πκχ. Η βασική διάκριση ήταν ανάμεσα στους ευγενείς και στην κατώτερη τάξη, τον λαό. Στην τοπική κοινωνία, υπήρχαν κάποιοι ελεύθεροι ή εξαρτημένοι αγροτικοί πληθυσμοί (δουλοπάροικοι) και οι δούλοι.
Στα μέσα του 8ου αι. πκχ. και κατά την άνοδο της αριστοκρατίας, η πόλις υπήρξε ένας σημαντικός τύπος οργάνωσης του ελληνικού κράτους. Χαρακτηριστικά της γνωρίσματα ήταν η μικρή έκταση της δικαιοδοσίας της, η αυτονομία και η αυτάρκεια. Οι πόλεις συγκροτούντο γύρω από ένα αστικό κέντρο που περιλάμβανε την ακρόπολη και τον περίβολο από τείχη, ενώ ο πληθυσμός ζούσε σκορπισμένος σε χωριά, καλύπτοντας λίγο-πολύ μια ευρεία περιοχή.
Η οικονομία την περίοδο εκείνη ήταν κυρίως αγροτική. Ένας παράγοντας που επηρέασε την οικονομική ζωή ήταν ο πόλεμος, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την κατάκτηση γης και την εκμετάλλευση του έμψυχου δυναμικού της ηττημένης πόλης.
5.6 Ο 8ος αιώνας
1. Αττική γεωμετρική οινοχόη με το αρχαιότερο δείγμα ελληνικής γραφής, 750-725 πκχ., Μουσείο Κεραμεικού, Αθήνα. 2. Το ιερό του Διός Ομβρίου στον Υμηττό, από την πλευρά του Κορωπίου.
Ο 8ος αιώνας πκχ. ονομάστηκε «ελληνική αναγέννηση», λόγω του θεαματικού ρυθμού ανάκαμψης της κοινωνίας και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
Η γραφή αποκαταστάθηκε στην Ελλάδα μετά από σιωπή τριών αιώνων. Μία γεωμετρική οινοχόη από τάφο του Κεραμεικού και το ιερό του Διός Ομβρίου στον Υμηττό είναι τα πρώτα δείγματα γραφής στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Με την χρήση της γραφής υπήρξε μία εύκολη εκμάθηση της γλώσσας, σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη της πνευματικής ζωής. Επίσης υπήρξε και η αρχή της ελληνικής λογοτεχνίας (Όμηρος, Ησίοδος) η οποία διαμόρφωσε την ελληνική μυθολογία και θρησκεία δίνοντας μία κοινή εθνική συνείδηση σε όλους τους Έλληνες.
Τον 8ο αι. πκχ. ξεκίνησαν και οι «Ιστορικοί Χρόνοι» με την πρώτη Ολυμπιάδα του έτους 776 πκχ., με την οποία άρχισε μία νέα εποχή για τους Έλληνες. Ήταν τότε που οι τρεις βασιλείς της Πελοποννήσου, ο Ίφιτος της Ήλιδας, ο Λυκούργος της Σπάρτης και ο Κλεοσθένης της Πίσας, σύναψαν κατά την διάρκεια των αγώνων μία συνθήκη διαρκείας, την «Ιερή Εκεχειρία», που από τότε έμεινε πάντα σεβαστή από όλους τους Έλληνες και ίσχυσε ως κανόνας διεθνούς δικαίου.
Τον 8ο αιώνα πκχ. ένας μικρός ναός αφιερωμένος στην Αθηνά κτίστηκε στην Ακρόπολη, στη θέση του παλαιότερου μυκηναϊκού ανακτόρου, το οποίο είχε καταστραφεί εντελώς. Οι Αθηναίοι έδειχναν και διατηρούσαν με ευλάβεια κάποια αρχέγονα «ιερά σύμβολα» της παρουσίας των θεών στην περιοχή του ναού, όπως η ελιά που φυτεύτηκε από την Αθηνά, τα σημάδια της τρίαινας του Ποσειδώνα πάνω στο βράχο, το Κεκρόπειο (ταφικό μνημείο του Κέκροπα ), την «Ερεχθηίδα θάλασσα» και άλλα.
5.7 Γεωμετρική κεραμική
1. Αττικός αμφορέας, πρωτογεωμετρική περιόδος 950 πκχ., Μουσείο Κεραμικού, Αθήνα. 2. Αττικός αμφορέας, πρώιμη γεωμετρική περιόδος 860-840 πκχ., Μουσείο Κεραμικού, Αθήνα. 3. Αττικός κρατήρας, υστερογεωμετρική περιόδος 750-735 πκχ., Μητοπολιτικό Μουσείο, Νέα Υόρκη.
Την «Σκοτεινή Εποχή», στην οποία ακόμη και η γραφή είχε εξαφανιστεί εντελώς, στα Μεσόγεια και στην βορειο-ανατολική ακτή της Αττικής συνέχισαν να κατασκευάζονται μυκηναϊκά κεραμικά για ταφές. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει την επιβίωση στην Αττική ενός στυλ και μιας κουλτούρας που είχε καταστραφεί αλλού στην Ελλάδα.
Στην Αθήνα την εποχή εκείνη (Πρωτογεωμετρική εποχή, 1100/1050 – 950 πκχ.) η τέχνη της κεραμικής ήταν η κύρια μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης. Χαρακτηριστικό της εποχής ήταν οι ομόκεντροι κύκλοι ή ημικύκλια κατασκευασμένα με διαβήτη, που διακοσμούσαν μία ζώνη του αγγείου, ενώ το υπόλοιπο είχε το χρώμα του πηλού.
Στην Γεωμετρική εποχή (900 – 700 πκχ.), η επιφάνεια του αγγείου καλυπτόταν με μελανό χρώμα, ενώ υπήρχαν ζώνες με φωτεινά γεωμετρικά σχέδια.
Στην Πρώιμη γεωμετρική περίοδο (900 – 850 πκχ.) εγκαταλείφθηκαν τα σχέδια με διαβήτη και προτιμήθηκαν συνθέσεις με ζιγκ-ζαγκ, καμπύλες γραμμές και μαιάνδρους. Στην συνέχεια (Μέση γεωμετρική, 850 – 760 πκχ.) η επιφάνεια των αγγείων διαιρέθηκε σε περισσότερες ζώνες και διακοσμήθηκε με δέσμες παράλληλων γραμμών, με μοτίβα διακόσμησης τον μαίανδρο, τα άγκιστρα, τα τρίγωνα και τους ρόμβους.
Τέλος στην Ύστερη γεωμετρική περίοδος (760 – 700 πκχ.) εμφανίσθηκαν οι πρώτες εικονιστικές παραστάσεις με συνήθη θέματα πολεμιστές, σκηνές μάχης, άλογα και άλλα ζώα.
Η ανάπτυξη ενός ξεχωριστού στυλ στην Πρωτογεωμετρική κεραμική της Αθήνας, τον 11ο αι. πκχ. δείχνει ότι κάποιος βαθμός ειρήνης και ευημερίας επέστρεψε σταδιακά στην Αττική, ενώ η εμφάνιση του γεωμετρικού στυλ τον 9ο αιώνα υποδηλώνει μία αυξημένη ευημερία.
5.8 Ηγεμόνες της Αθήνας
Μελανθίδες
1126-1098 Μέλανθος
1098-1068 Κόδρος (…-1068)
Ισόβιοι Άρχοντες
1068-1048 Μέδων
1048-1012 Άκαστος
1012- 993 Άρχιππος
993- 952 Θέρσιππος
952- 922 Φόρβας
922- 892 Μεγακλής ο Άρχων
892- 864 Διόγνητος
864- 845 Φερεκλής
845- 825 Αρίφρων ο Άρχων
824- 797 Θεσπιεύς
796- 778 Αγαμήστωρ
778- 755 Αισχύλος ο Άρχων
755- 753 Αλκμαίων ο Άρχων
Επιλογές :
Αρχική σελίδα : Ιστορία της πόλεως των Αθηνών
Κεφάλαιο 4 : Μυκηναϊκή Αθήνα
Κεφάλαιο 6 : Αρχαϊκή Εποχή
Αθηνά Πολιάς 